IIT Indur खाऱ्या पाण्यालाही येणार गोडवा, सौरऊर्जेने केली क्रांती. जाणून घ्या काय आहे संशोधन

                                   

 

इंदूर - इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी (आयआयटी) इंदूरने (IIT Indur) एक नाविन्यपूर्ण शोध लावला असल्याने आपल्या पर्यावरणाच्या दृष्टीने फारच उपयोगाचा ठरणार आहे. हा शोध सौरऊर्जेच्या साहाय्याने सौरऊर्जेचा (solar energy) वापर करून खाऱ्या पाण्याचे गोड्या पाण्यात रूपांतर करण्यासाठी किफायतशीर तंत्रज्ञान विकसित केले आहे. आयआयटी इंदूरच्या (IIT Indur) एका अधिकाऱ्याने ही माहिती दिली. अधिकाऱ्याने दिलेल्या ,माहितीनुसार, आयआयटी इंदूरचे (IIT Indur) प्रोफेसर रुपेश देवन यांच्या नेतृत्वाखालील संशोधन पथकाने इंटरफेशियल सोलर स्टीम जनरेशन (आयएसएसजी) तंत्रज्ञानाद्वारे खाऱ्या पाण्याचे गोड्या पाण्यात रूपांतर करण्यात यश मिळवले आहे. खारे पाणी शुद्ध करण्यासाठी या पर्यावरणपूरक तंत्रज्ञानामध्ये अत्याधुनिक फोटोथर्मल मटेरियल वापरले जाते जे सूर्यप्रकाशाचे उष्णतेमध्ये रूपांतर करतात आणि या उष्णतेचा वापर खारे पाणी गरम करण्यासाठी केला जातो.

 

आयआयटी इंदूरचे (IIT Indur) संचालक प्रोफेसर सुहास जोशी यांनी सांगितले की, सूर्यप्रकाशाच्या संपर्कात आल्यावर हे 'फोटोथर्मल' पदार्थ आयएसएसजी तंत्रज्ञानामुळे वेगाने गरम होतात. या उष्णतेमुळे खाऱ्या पाण्याचे बाष्पीभवन होऊन त्यातील क्षार व प्रदूषक वेगळे होतात. यानंतर वाफेचे शुद्ध पाण्यात रूपांतर होते. रिव्हर्स ऑस्मोसिससारख्या पारंपारिक प्रक्रियेद्वारे खाऱ्या पाण्याचे गोड्या पाण्यात रूपांतर करण्यासाठी भरपूर ऊर्जा आणि पायाभूत सुविधांची आवश्यकता असते.

 

सौरऊर्जेचा वापर वाढवल्यामुळे जलक्रांती घडवण्याची क्षमता आहे. भारतासारख्या उष्णकटिबंधीय देशात सौरऊर्जा मुबलक प्रमाणात उपलब्ध आहे, आणि तिचा प्रभावी वापर केल्याने जलसंपत्तीचे व्यवस्थापन सुधारू शकते. याचे काही महत्त्वाचे पैलू खाली दिले आहेत:

 

1. सौर पंपद्वारे पाणी उपसासौरऊर्जेवर चालणाऱ्या पंपांचा वापर करून सिंचनासाठी पाणी उपसणे शक्य आहे. डिझेल किंवा विजेवरील अवलंबित्व कमी होऊन शेतीचा खर्च घटतो. पाणी वाचवण्यासाठी मायक्रो-इरिगेशन (ड्रिप किंवा स्प्रिंकलर) प्रणालीसाठी सौरऊर्जा उपयुक्त ठरते.

 

2. जलशुद्धीकरण - सौरऊर्जेवर चालणाऱ्या जलशुद्धीकरण यंत्रणांद्वारे खाऱ्या पाण्याचे गोड्या पाण्यात रूपांतर करता येते, विशेषतः दुष्काळी आणि किनारपट्टी भागांमध्ये. ग्रामीण भागात पिण्याच्या पाण्याचा तुटवडा दूर करण्यासाठी सौरऊर्जेचा वापर महत्त्वाचा ठरतो.

 

3. जलसंवर्धनासाठी सौरऊर्जा - सौरऊर्जेचा वापर करून जलसाठ्यांमध्ये पाणी पंप करता येते, ज्यामुळे पाण्याचा तुटवडा असलेल्या भागांमध्ये पाणी साठवून ठेवणे शक्य होते. जलसंवर्धनाच्या विविध प्रकल्पांमध्ये सौरऊर्जा उपयोगी पडते.

 

4. ऊर्जा आणि पाण्याची बचत - सौरऊर्जा स्वस्त आणि प्रदूषणविरहित असल्याने, तिचा वापर करून जलसंपत्ती टिकवता येते. पारंपरिक ऊर्जेच्या स्त्रोतांवर कमी अवलंबित्व असल्याने पर्यावरणाचे रक्षणही होते.

 

5. शेतीसाठी क्रांतिकारक बदल - सौरऊर्जेचा वापर शेतकऱ्यांसाठी किफायतशीर ठरतो. यामुळे ऊर्जा बचत तर होतेच, पण पाणी उपलब्धता वाढल्यामुळे शेती अधिक उत्पादनक्षम होते.

 

भारत सरकार आणि महाराष्ट्र शासन सौरऊर्जा प्रोत्साहनासाठी विविध योजना राबवत आहेत. खाली काही महत्त्वाच्या योजनांची माहिती दिली आहे.

 

1. प्रधानमंत्री कुसुम योजना (PM-KUSUM) - प्रधानमंत्री किसान ऊर्जा सुरक्षा एवं उत्थान महाभियान (PM-KUSUM) अंतर्गत शेतकऱ्यांना सौरऊर्जा वापरासाठी प्रोत्साहन दिले जाते. या योजनेचे तीन घटक आहेत एक, घटक एमध्ये शेतकऱ्यांच्या जमिनीवर 10,000 मेगावॅट क्षमतेचे सौर ऊर्जा प्रकल्प उभारण्यासाठी निधी दिला जातो. घटक बीमध्ये 14 लाख स्टँडअलोन सौर कृषी पंपांची स्थापना. घटक सीमध्ये 35 लाख ग्रिड-जोडलेल्या कृषी पंपांचे सौरायन. या योजनेद्वारे शेतकऱ्यांना अनुदान, कर्ज आणि स्वखर्च अशा स्वरूपात सौर पंप बसवण्यासाठी आर्थिक मदत दिली जाते.

 

2. मुख्यमंत्री सौर कृषी वाहिनी योजना - महाराष्ट्र शासनाने शेतकऱ्यांना दिवसा अखंडित व शाश्वत वीज पुरवठा करण्यासाठी मुख्यमंत्री सौर कृषी वाहिनी योजना राबवली आहे. या योजनेअंतर्गत कृषी फीडर्सचे सौर ऊर्जीकरण केले जाते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना दिवसा वीज उपलब्ध होते.

 

3. अटल सौर कृषी पंप योजना - महाराष्ट्र शासनाने अल्पभूधारक आणि दुर्गम भागातील शेतकऱ्यांसाठी अटल सौर कृषी पंप योजना सुरू केली आहे. या योजनेद्वारे शेतकऱ्यांना 3 HP, 5 HP आणि 7.5 HP क्षमतेचे सौर पंप 95% अनुदानावर उपलब्ध करून दिले जातात.

 

4. पीएम सूर्य घर योजना - घरांच्या छतांवर सौर ऊर्जा प्रकल्प बसवण्यासाठी पीएम सूर्य घर योजना राबवली जाते. या योजनेद्वारे लाभार्थ्यांना प्रति किलोवॅट 30,000 रुपये अनुदान दिले जाते, ज्यामुळे दरमहा 300 युनिट वीज मोफत मिळू शकते.

 

5. मागेल त्याला सौर कृषी पंप योजना - महाराष्ट्र शासनाने 'मागेल त्याला सौर कृषी पंप' योजना सुरू केली आहे, ज्याद्वारे शेतकऱ्यांना त्यांच्या शेतात सौर पंप बसवण्यासाठी ऑनलाइन अर्ज करता येतो. या योजनांद्वारे शासन सौरऊर्जा वापराला प्रोत्साहन देत आहे, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढणे, ऊर्जा बचत आणि पर्यावरण संरक्षण साध्य होऊ शकते. या योजनांद्वारे शासन सौरऊर्जा वापराला प्रोत्साहन देत आहे.